Ból stawów i kręgosłupa – najważniejsze informacje o dolegliwościach układu kostno-stawowego

Ból kręgosłupa i stawów to jedne z najczęstszych dolegliwości. Popularność tych schorzeń wynika z wielości czynników, które mogą je powodować. Co wpływa na odczuwanie bólu w obrębie tych części ciała i jak zapobiegać tym niepożądanym doświadczeniom?

Czym jest ból kręgosłupa?

„Ból kręgosłupa” to pojęcie, którego pacjenci używają do określenia różnych nieprzyjemnych doznań odczuwanych w obrębie pleców. Zwykle opisywany problem dotyczy wrażenia napięcia mięśni lub sztywności w określonych partiach ciała.

Ból kręgosłupa – rodzaje ze względu na lokalizację dolegliwości

Kręgosłup to dość złożony element szkieletu, który dzieli się na kilka kluczowych odcinków. Mowa tu o części szyjnej, piersiowej, lędźwiowej, krzyżowej i guzicznej. W każdym obszarze pleców ból powstaje w wyniku innych czynników i jest odczuwany nieco inaczej. Co charakteryzuje dolegliwości konkretnych rodzajów bólu kręgosłupa?

Ból kręgosłupa szyjnego

Odcinek szyjny kręgosłupa składa się z 7 kręgów, które pełnią różne funkcje i dlatego mają odmienną budowę. W tym obszarze występują zarówno kręgi odpowiedzialne za podtrzymanie głowy, jak i jej obracanie. W odcinku szyjnym znajdują się też elementy szkieletu, których konstrukcja zapewnia płynne przejście pomiędzy szyjną a piersiową częścią kręgosłupa.

Dolegliwości bólowe w obrębie odcinka szyjnego mogą mieć różnorodne podłoże. Najczęściej problemy z tą częścią kręgosłupa wynikają z długotrwałego przebywania w wymuszonej pozycji statycznej. Dlatego na nieprzyjemności związane z bólami szyi szczególnie narażone są osoby, które prowadzą siedzący tryb życia np. ze względu na wykonywaną pracę.

Ból kręgosłupa piersiowego

Kręgosłup piersiowy składa się z największej liczby kręgów – jest ich aż 12. Kręgi tego odcinka są umiejscowione na wysokości klatki piersiowej (stąd też ich nazwa). W porównaniu do elementów składających się na odcinek szyjny kręgi piersiowe mają znacznie pokaźniejszy rozmiar. Ich wymiary są tym większe, im niżej znajduje się dany kręg.

Kręgi piersiowe wyróżnia to, że są połączone z żebrami i mostkiem. Tym samym tworzą one element klatki piersiowej, która chroni ważne narządy wewnętrzne (m.in. serce czy płuca). Funkcja ochronna sprawia, że odcinek piersiowy jest zdecydowanie mniej ruchomy niż kręgi w pozostałych obrębach kręgosłupa. Z tego względu do urazów w obszarze piersiowym dochodzi relatywnie rzadko.

Niemniej jednak ta okolica kręgosłupa również może generować ból. Dolegliwości piersiowe zwykle bywają efektem:

• wad postawy;
• dużej masy ciała, która stanowi dodatkowe obciążenie dla kręgosłupa (mowa tu zarówno o nadwadze, jak i dużym biuście);
• nienaturalnej pozycji ciała w czasie pracy;
• zbyt dużych obciążeń treningowych.

Ból kręgosłupa lędźwiowego

Dolegliwości odcinka lędźwiowego generują ból w dolnej części pleców. To właśnie tam znajduje się 5 kręgów lędźwiowych, które na tle innych części kręgosłupa wyróżnia spora grubość i duży rozmiar.

Masywność kręgów wynika z tego, że stanowią one miejsce przyczepu wielu mięśni oraz odpowiadają za utrzymanie stabilności kręgosłupa. Ich zadaniem jest także wsparcie ciężaru górnej części ciała.

Wszystkie te funkcje sprawiają, że kręgi lędźwiowe są bardzo mocno obciążone. Efektem dużego nacisku oraz częstego naprężenia lędźwi (kręgów i otaczających ich mięśni) jest dotkliwy ból, który zwykle powstaje przez wygięcie kręgosłupa do wewnątrz (lordoza).

Zmiany zwyrodnieniowe należą do najczęściej występujących problemów z plecami. Jednak warto pamiętać, że ból kręgosłupa lędźwiowego w wielu przypadkach jest również następstwem przyczyn mechanicznych. Mowa tu o nadwyrężeniu kręgosłupa przez pracę ze zbyt dużym obciążeniem (nagłe przeciążenie dynamiczne) lub w niekorzystnych pozycjach (przeciążenie statyczne).

Ból kręgosłupa krzyżowego

Ból w dolnej partii pleców może wynikać również z dolegliwości w obrębie krzyżowego odcinka kręgosłupa. Ta część składa się z 5 kręgów, które są ze sobą zrośnięte i tworzą kość krzyżową. Ma ona duże znaczenie dla organizmu, ponieważ stanowi trzon kręgosłupa i pełni funkcję podpory dla kręgów lędźwiowych.

Ze względu na współpracę, jaka zachodzi pomiędzy lędźwiami a kręgami krzyżowymi, bóle pleców w dolnej części często określa się jako dolegliwości lędźwiowo-krzyżowe.

Do przyczyn takich nieprzyjemności oprócz przeciążenia kręgosłupa i wrodzonych lub nabytych wad postawy należy zaliczyć dyskopatię, stany zapalne, spondylozę czy cukrzycę, które mają wpływ na powstawanie rwy kulszowej – zespołu objawów związanych z uciskiem na nerw kulszowy (największy nerw obwodowy w ludzkim ciele).

Ból odcinka guzicznego kręgosłupa

Ostatni odcinek kręgosłupa nosi nazwę guzicznego. Jest on zbudowany z 4 lub 5 kręgów, które są ze sobą zrośnięte i tworzą tzw. kość ogonową. Do tej części kręgosłupa przyczepione są liczne więzadła, ścięgna oraz mięśnie.

Ponadto kość ogonową wyróżnia to, że jest odrobinę wysunięta na zewnątrz. Z tego względu staje się narażona na urazy np. w wyniku upadków na plecy bądź pośladki. Ból w odcinku guzicznym cechuje to, że zwykle jest dość intensywny i powoduje ograniczenia ruchów podczas siadania czy wypróżniania.

Rodzaje bólu kręgosłupa ze względu na przyczyny dolegliwości

Dolegliwości w obszarze kręgosłupa można podzielić na kategorie również pod kątem przyczyn powstawania boleści. W tym kontekście wyróżnia się 2 rodzaje bólu – swoisty i nieswoisty.

Ten pierwszy powstaje w wyniku urazu lub znanej choroby, którą da się zdiagnozować. Taki typ bólu może być spowodowany, m.in. przez:

• ucisk korzeni lub nerwów rdzeniowych;
• zwyrodnieniowe deformacje kręgosłupa (np. skoliozę);
• zwyrodnienie krążków międzykręgowych i stawów międzykręgowych;
• zwężenie kanału kręgowego;
• zapalenie stawów kręgosłupa;
• złamanie kompresyjne kręgu.

Na powstawanie swoistego bólu pleców mogą wpływać także przyczyny poza kręgosłupowe. Mowa tu, np. o zapaleniu trzustki, kamicy moczowej, tętniaku aorty, endometriozie, PCOS, odmiedniczkowym zapaleniu nerek czy półpaścu. Bólem swoistym określa się także dolegliwości powodowane przez przeciążenia lub zwyrodnienia układu mięśniowo-szkieletowego.

Nieswoisty ból pleców wyróżnia się tym, że jest związany z przeciążeniem różnych struktur tworzących kręgosłup, ale zwykle nie da się przypisać mu konkretnej przyczyny. Może mieć on podłoże psychogenne, mięśniowe, nerwowe lub wynikające z ewentualnych zmian zwyrodnieniowych w układzie kostnym, stawowym czy więzadłowym.

Niemniej jednak w przypadku nieswoistego bólu pleców lekarze najczęściej nie stwierdzają żadnych zmian lub jedynie takie, które wynikają z wieku pacjenta. Poza tym typowe dla dolegliwości nieswoistych jest to, że wiele osób może mieć podobne zmiany, ale tylko niewielka część z nich doświadcza bólu pleców.

Ostry i przewlekły ból kręgosłupa – podział dolegliwości pod kątem długości ich trwania

Przy definiowaniu rodzaju bólu pod uwagę bierze się również długość trwania dolegliwości. W przypadku odczuwania nieprzyjemnych doznań przez około miesiąc można mówić o bólu ostrym. Natomiast dolegliwości, które dokuczają dłużej niż 3 miesiące, klasyfikują się jako ból przewlekły (nazywany też chronicznym).

Ten ostatni zwykle jest mniej nasilony, ale jego tendencja do długotrwałości oraz nawracania wywiera ogromny wpływ na ogólną jakość życia. Przewlekłe dolegliwości mogą znacznie uprzykrzać i utrudniać codzienne funkcjonowanie, a więc diagnostyka oraz dobór właściwego leczenia bólu kręgosłupa stają się kluczowe dla zapewnienia dobrostanu pacjenta.

Diagnostyka bólu kręgosłupa

W celu odpowiedniego zdiagnozowania dolegliwości bólowych kręgosłupa przeprowadza się różnorodne badania. Na początku lekarz powinien wykonać wywiad medyczny, który pozwoli mu ustalić jak najwięcej informacji na temat objawów pacjenta. Taka rozmowa jest niezbędna do zawężenia kręgu potencjalnych źródeł dolegliwości i podjęcia decyzji w zakresie wyboru dalszych działań diagnostycznych.

Następnie przychodzi czas na pierwsze badania fizykalne. Składają się one z czynności takich jak oglądanie, omacywanie czy opukiwanie bolącej części ciała. Działania te pomagają określić prawdopodobny problem pacjenta i jeśli zachodzi taka potrzeba, dobrać dla niego odpowiednie badania obrazowe.

Do rozpoznania przyczyny bólu kręgosłupa można wykorzystać rentgen (RTG), rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową. To pierwsze badanie zazwyczaj zlecane jest, gdy objawy sugerują złamanie kompresyjne kręgu (lub kręgów) powstałe w przebiegu osteoporozy. RTG umożliwia również wykrycie zmian zwyrodnieniowych.

Rezonans magnetyczny zwykle wykorzystuje się w przypadku osób z poważnymi objawami. Służy on do rozpoznania większości schorzeń kręgosłupa i pozwala wykryć, m.in.:

• ucisk na rdzeń i korzenie nerwowe;
• ogniska infekcji;
• przerzuty nowotworowe;
• zespół ogona końskiego (rzekomego wstępowania rdzenia kręgowego, czyli nienadążania rozwoju rdzenia kręgowego za rozwojem kręgosłupa).

Tomografia komputerowa przeprowadzana jest w przypadku występowania podejrzenia złamania lub potrzeby dalszej oceny kręgoszczelin. Skierowanie na tomografię wystawiane jest również wtedy, gdy istnieją przeciwwskazania do wykonania rezonansu magnetycznego.

Przewlekły ból pleców – leczenie

Leczenie przewlekłego bólu pleców zakłada usunięcie przyczyny generującej dolegliwości. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze jest to możliwe. Czasami lekarz może jedynie złagodzić nieprzyjemne odczucia pacjenta.

Do leczenia bólu kręgosłupa w początkowej fazie zwykle wykorzystuje się środki przeciwbólowe i przeciwzapalne, a także termoterapię – kurację ciepłem bądź zimnem. Na dalszych etapach leczenia można wprowadzić, m.in.:

• metody fizykalne – stymulację prądem elektrycznym, akupunkturę czy akupresurę;
• leczenie chirurgiczne;
• leki rozluźniające, przeciwdepresyjne bądź przeciwdrgawkowe;
• blokady nadtwardówkowe;
• domięśniowe steroidy lub toksyny botulinowe;
• unieruchomienie (w naprawdę poważnych przypadkach).

Ćwiczenia na ból kręgosłupa – jak przeciwdziałać nieprzyjemnym odczuciom?

Warto zadbać o swoje plecy jeszcze zanim pojawią się pierwsze problemy bólowe w ich obrębie. W celu zapobiegania takim dolegliwościom zaleca się wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzucha, pośladków oraz pleców.

Realizacja takich treningów pozwala zadbać o kondycję kręgosłupa, dzięki czemu spada ryzyko odczuwania bólu, którego przyczyną są nieuniknione zwyrodnienia powstające wraz z wiekiem.

Jeśli ktoś już doświadcza dolegliwości w obrębie pleców, to również może im przeciwdziałać. W tym przypadku zalecana jest jednak konsultacja z lekarzem lub fizjoterapeutą, który dobierze rodzaj treningu i zakres ćwiczeń do problemu danego pacjenta.

Dzięki odpowiedniej aktywności fizycznej będzie można ograniczyć bądź całkowicie zredukować odczuwany ból, a także zapobiec jego występowaniu w przyszłości.

Czym jest ból stawów?

„Ból stawów” to określenie, za pomocą którego opisuje się dolegliwości zlokalizowane w obrębie stawów. Nie oznacza to jednak, że przyczyną bólu zawsze są same stawy. Czasami nieprzyjemne doznania wynikają ze zwyrodnień struktur, które je otaczają. Mowa tu, m.in. o więzadłach, ścięgnach czy kaletkach maziowych.

Przyczyny bólu stawów

Warto wiedzieć, że istnieje wiele przyczyn bólu stawów. Dolegliwości w obrębie struktur łączących kości najczęściej wywoływane są przez urazy lub przeciążenia powstałe w trakcie nadmiernej aktywności fizycznej.

W przypadku osób starszych ból stawów bywa następstwem chorób zwyrodnieniowych i zapalnych. Niezwykle częstą przyczyną dolegliwości bólowych w obrębie stawów jest tzw. reumatyzm – grupa schorzeń, do których zalicza się m.in. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK).

Na problemy ze stawami mogą wpływać także różnorodne infekcje, choroby (w tym te o podłożu autoimmunologicznym) oraz czynniki genetyczne. Poza tym ból tkanek łączących kości często wynika po prostu ze starzenia się organizmu.

Chroniczny ból stawów – diagnostyka

Ból stawów – podobnie jak ten w obrębie pleców – można podzielić na ostry i chroniczny. Pierwszy z nich zwykle jest efektem urazów i charakteryzuje go duże, ale relatywnie krótkie nasilenie. Natomiast przewlekły ból stawów zazwyczaj stanowi objaw innej dolegliwości, która rozwija się w organizmie.

Z tego względu osoby, które doświadczają chronicznych (trwających dłużej niż 3 miesiące) dolegliwości stawowych, powinny skonsultować się z lekarzem. Porada medyczna będzie w takim przypadku kluczowa dla prawidłowego zdiagnozowania choroby lub innego problemu, który jest źródłem bolesnych doznań.

Podczas wizyty lekarskiej pacjent bierze udział w wywiadzie, a także w badaniu fizykalnym. Na podstawie informacji zebranych w ramach tych czynności specjalista może skierować cierpiącego na diagnostykę w formie:

• badań laboratoryjnych;
• RTG;
• rezonansu magnetycznego;
• tomografii komputerowej;
• ultrasonografii (USG);
• punkcji stawu.

Leczenie przewlekłego bólu stawów

W leczeniu przewlekłego bólu stawów ważne jest nie tylko wykrycie i usunięcie przyczyny dolegliwości, ale także uśmierzenie nieprzyjemnych doznań. Z tego względu w okresie szukania źródła cierpienia lekarze często przepisują pacjentom leki przeciwbólowe w postaci doustnej lub do stosowania miejscowego w formie kremów, maści czy żeli.

Oprócz farmakoterapii w leczeniu stawów ważne jest również odciążenie bolesnych części ciała. Połączenie odpoczynku z zimnymi okładami pozwoli zmniejszyć obrzęk stawów i ograniczyć odczucie generowanych przez nie doznań.

Jeśli stan zapalny w obrębie stawu zostanie już opanowany i wygaszony, to warto wdrożyć fizjoterapię. Podjęcie odpowiedniej aktywności fizycznej pozwoli zredukować deformację bolącego stawu oraz poprawić jego sprawność.

FAQ

Jak złagodzić ból kręgosłupa lędźwiowego?

Wszelkie objawy bólowe w obrębie pleców warto skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą. W celu złagodzenia dolegliwości do czasu umówionej wizyty można skorzystać z maty do akupresury lub rollera.

Co na ból kręgosłupa?

W leczenia bólu kręgosłupa stosuje się różne typy leków. W zależności od rodzaju i natężenia negatywnych odczuć lekarz może przepisać niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy lub steroidy.

Ból kręgosłupa – jaki lekarz?

Leczenie bólu kręgosłupa jest domeną ortopedów. Jednak aby dostać się do takiego specjalisty w ramach NFZ, trzeba uzyskać skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu. Z tego względu to właśnie do niego należy udać się w przypadku zaistnienia nieprzyjemnych dolegliwości pleców.

Jakie witaminy na ból stawów?

Do składników, które warto stosować w celu wsparcia układu kostno-stawowego, należy zaliczyć przede wszystkim witaminy C, D oraz K. Suplementy diety z zawartością tych substancji wpływają na produkcję kolagenu, a także wzmocnienie kości oraz stawów.

Jaki materac na ból kręgosłupa lędźwiowego?

Osoby, które zmagają się z bólem kręgosłupa lędźwiowego, powinny spać na materacach o średnim poziomie twardości i wysokiej elastyczności punktowej. Takie modele dobrze dopasowują się do kształtu ciała, dzięki czemu utrzymują je w odpowiedniej pozycji. W efekcie dochodzi do redukcji bólu w okolicach lędźwi.

Co na ból mięśni i stawów?

Do osłabienia dolegliwości w obszarze mięśni i stawów stosuje się doustne leki przeciwbólowe lub uśmierzające ból środki w formie kremów, maści czy żeli. W redukcji negatywnych odczuć pomagają także zimne okłady.

Źródła:

Wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia: omówienie, World Health Organization 2021, https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/341120/WHO-EURO-2021-1204-40953-58211-pol.pdf

Z. Guła i M. Korkosz, Ból stawów: przyczyny, objawy i leczenie, 2022, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/64576,bol-stawow

T. Scioscia, Spine-Health - Spinal Anatomy and Back Pain, 2017,

https://www.spine-health.com/conditions/spine-anatomy/spinal-anatomy-and-back-pain

M. Wiercińska, Ból pleców – przyczyny, 2023,

https://www.mp.pl/pacjent/objawy/51917,bol-plecow-przyczyny

W. Pietraszko, Rwa kulszowa (pot. korzonki): przyczyny, objawy i leczenie, 2022, https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/150605,rwa-kulszowa